Sól ziemi czarnej czyli Lux Subterraneum

O tym, że trudno jest rozumieć Śląsk nie mieszkając tu, przekonałem się sam. Na początku, na przykład, uważałem za oczywistość palenie wyłącznie drewnem i dopiero z czasem pojąłem, że, paradoksalnie, z ekologicznego punktu widzenia większy sens ma tu używanie węgla – bo jest po prostu o wiele łatwiej dostępny niż na wschodzie, podczas gdy o drewno o wiele trudniej.

Potem zrozumiałem, że cała ta kraina ma bardzo silny, organiczny, chtoniczny wręcz, związek z ziemią – ale nie w sensie nizinnym, to znaczy rolnictwa – ale górnictwa. Od tysięcy lat wydobywa się tutaj przeróżne bogactwa naturalne:

Według H. Quiringa (A. Grodzicki, 1976) pierwszymi poszukiwaczami złota i innych cennych minerałów, w tym kamieni szlachetnych, byli na Śląsku Kreteńczycy już 2000 lat p.n.e., a w okresie późniejszym Celtowie (IV-III w. p.n.e.), którzy mieli działać m.in. w okolicach Karpacza.

[Michał Sachanbiński, Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska, Ossolineum, Wrocław 1980]

Świadomość, że pod nogam mam nie tylko po prostu Matkę Ziemię (jak na wschodzie), ale gęstwę najprzeróżniejszych minerałów, działa na wyobraźnię – i w jakiś sposób wyjaśnia odwieczną ekscentryczność tej krainy, skomplikowanie jej historii, nagromadzenie narracji, jakie tu znajdziemy. Według Sachanbińskiego na Śląsku występują m.in. następujące kamienie szlachetne i ozdobne:

- korund i jego barwne odmiany (rubin i szafir)

- beryl i jego barwne odmiany (akwamaryn, szmaragd, chryzoberyl)

- turmalin

- granaty

- spinel

- kryształ górski

- ametyst

- cytryn

- kwarc różowy

- kwarc igiełkowaty i awenturyn

- kwarc mleczny

- topaz

- cyrkon

- kordieryt

- andaluzyt

- staurolit

- oliwin (chryzolit)

- dysten (cyjanit)

- epidot

- diopsyd

- tytanit (sfen)

- izeryn

- sfaleryt

- smitsonit

- fluoryt

- hematyt

- piryt i markasyt

- chalcedony i opale

- chryzopraz („najsłynniejszy z polskich kamieni szlachetnych”)

- agaty

- karneol i sard

- opal mleczny i czarny

- turkus

- nefryt

- skalenie (kamień księżycowy, amazonit, labrador)

- granit pismowy (kamień hebrajski)

- jaspisy i lidyty

- skrzemieniałe drewno

- bursztyn

- malachit i azuryt

- serpentynity

- granulity

- diabazy

- gabra

- barwne granitoidy

- granity karkonoskie

- granity strzegomskie

- sjenity śląskie

- barwne marmury i kalcyt

- gips i alabaster

- perły (niegdyś)

Imponująca lista, nieprawdaż?

Rycie w ziemi, schodzenie w jej głąb, zagłębianie się w ciemną czeluść po to, by wydobywać barwy i światło, to najprawdziwiej mistyczna działalność, o której mieszkańcy nizin wiedzą niewiele…

Jakiś udział w tym wszystkim ma też zapewne fakt, że legendarny pierwszy górnik w pobliskich Kowarach nazywał się Wawrzyniec Anioł, Laurentius Angelus.

Dlatego dzisiaj zupełnie inaczej patrzę na górników, górnictwo i węgiel, a industrialno-podziemny etos Śląska wydaje mi się co najmniej równie nośny jak rolnicza, drewniano-pszeniczna narracja centralnej Polski.

Co oczywiście nie oznacza, że popieram rozwój współczesnego kopalnictwa, zwłaszcza na terenach przyrodniczo cennych…

A na koniec ilustracja wczorajszego wpisu o deszczowym styczniu: